Faydalanıcı Hikayeleri; Mülteci Hakları Merkezi olarak danışanlarımız ile alanda çalışan avukatlara ve sivil toplum profesyonellerine sunduğumuz hizmetleri ve bu hizmetlerin etkilerini göstermek amacıyla oluşturduğumuz; danışanlarımızın Türkiye’ye geliş yolculuğuna, Türkiye’deki mekanizmalara erişimlerine ve Mülteci Hakları Merkezi’nin sağladığı hizmetlere değinirken, avukat ve sivil toplum profesyonellerinin göç alanına girişini, Mülteci Hakları Merkezi’nin bu konudaki desteklerini anlatmaktadır.

Her hikaye kurumumuzun faydalanıcıları arasından seçilmiş ve hassas durumlara karşı bazı kişisel bilgiler -olay akışını etkilemeyecek şekilde- değiştirilmiştir.

Güvenli Bir Sığınak

25 yaşındaki genç anne Afya’ya* Afganistan’daki hayatını ve neden kaçmak zorunda kaldığını sorduğumuzda hatırı sayılır bir sessizlik oldu. Yaşadıklarını hatırlamanın endişesi, bunları bir başkası ile paylaşmanın korkusu, yeniden yaşanması ihtimalinin gerginliği… Pek çok duygunun sığabileceği uzun bir sessizlik…

Afya Afganistan’da liseyi bitirince sevdiği Isaad ile evlenmek istiyor. İkisinin ailelerinin; en başta da büyük abisinin karşı çıktığı bir evlilik oluyor. Afya anne ve babasını kaybedince büyük abisinin de Taliban ile olan kuvvetli bağı ve evlilikleri boyunca uyguladığı şiddet sebebiyle eşiyle birlikte İran’a sığınıyor. Yeni hayatlarında eşinin iyi bir işi oluyor ve tehditleri geride bırakarak güzel bir başlangıç yapmanın umudunu hatırlayınca yüzü gülüyor Afya’nın ancak bu durumun uzun sürmediğini öğreniyoruz; abisi yerlerini öğrenince İran’dan Türkiye’ye kaçmak zorunda kalıyorlar. Bu sırada ilk çocuğu Mahnaz’ı yeni doğuran Afya ve eşi Isaad çok zor şartlarda kaçak yollarla Türkiye’ye geliyorlar. Ancak zorluklar yeni başlıyor… Önce Ağrı’ya sonra İstanbul’a gidiyorlar Fakat zorlu şartlar ve abisi peşlerini bırakmıyor; Türkiye’de düzenli duruma geçtikleri Yozgat ilinde de güvenlik endişesi yaşayınca Yunanistan üzerinden kaçak yollar ile Avrupa’ya gitmeye karar veriyorlar. 150 kişi neredeyse ayağa bile kalkamayacakları bir teknede 3 gün boyunca yolculuk yapıyorlar ve yolcuğun sonunda onları bekleyen şey Yunan Polisi oluyor Türkiye’ye geri itiliyorlar. Yunan polisi telefonlarını toplarken telefonunu saklayan Afya sayesinde Türk polisini arayıp Muğla’da bir karakola ulaşıyorlar. Böylece kendilerini biraz daha güvende hissettiklerini söyleyen Afya ve eşi bu sefer kimliklerinin iptal edilme korkusu ile karşılaşıyorlar. Yozgat’ta yaşadıkları dönemde açılan kimlik iptal davaları hala devam ediyorken Afganistan’daki evlerini satıp Yozgat’ta bir ev tutmanın kimlik işlerini kolaylaştıracağına karar veriyorlar. Afya, 2 yaşındaki oğlu Esmat ile parayı çekmeye gidiyor ancak eve dönemeden parayı çaldırıyor. Ne yapacağını bilemez bir şekilde karakola gittiğinde ise kayıtsız olması sebebiyle tutuklanıyor ve 2 yaşındaki oğlu Esmat ile Selimpaşa Geri Gönderme Merkezi’ne gönderiliyor.

Selimpaşa’yı zindan olarak tanımlayan Afya “Hırsız, katil değilim niye burada tutuluyorum?” diye soruyor ancak görevlilerden bir cevap alamıyor… Babası Isaad ile birlikte Yozgat’ta kalan 3 yaşındaki kızı Mahnaz ise anne ne olursun gel diye ağlamaktan başka bir şey yapamıyor. Geri Gönderme Merkezi’nin çok pis, yemeklerin çok kötü olduğunu söyleyen Afya oranın hiçbir çocuğa uygun olmadığını da vurguluyor. Kurumumuzla ilk teması da burada başlıyor; Selimpaşa Geri Gönderme Merkezi’nde tutulurken Mülteci Hakları Merkezi’nin idari gözetim altında tutulan kişiler Afya eşinin Mülteci Hakları Merkezi’ne ulaşarak kendilerine hukuki destek sağlayabildiğini dile getiriyor.

Gelecek planlarını sorduğumuzda ise tek istediğinin çocuklarının eğitim alması olduğuna değiniyor. “Taliban yasakladığı için biz eğitim alamadık ancak ben çocuklarım okusun kimsenin eline bakmasın istiyorum” diyor. Şu an Türkiye’de güvende hissettiğini söyleyen Afya kayıtlı hale gelmek istiyor. Çünkü bu sayede daha rahat çalışabileceğini ve belki çocuklarını da kreşe gönderebileceğini düşünüyor. Komşularının verdiği defter kalemler ile oynayan çocukları mutlu oluyor ancak evden çıkmak çocukları için de çok korkutucu bunun uzun süre devam edemeyeceği ise ortada…

*Danışanın ismi kimlik bilgilerini korumak amacıyla değiştirilmiştir.

Güvenliğe Uzun Bir Yolculuk

Afganistan'daki kriz milyonlarca insanı ülkelerini terk etmek zorunda bıraktı. Ancak birçoğu mülteci statüsü ve uluslararası koruma için başvurma prosedürlerini bilmiyor. Bu durum onları sınır dışı edilme riskiyle karşı karşıya bırakıyor…

27 yaşındaki Hamid*, “Ülkenizi neden terk ettiniz?” sorusuna cevap vermekte zorlanıyor; bir dakika kadar tereddüt ediyor. Bu sırada muhtemelen pek çok acı dolu anı aklına hücum ediyor. Bu kararı almasına neden olan korkunç olayları hatırlıyor…

Hamid, ailesine yardımcı olabilmek için Afganistan'ın Kabil kentindeki uluslararası bir kuruluşta ofis asistanı olarak çalışıyor. 2015 yılında işe giderken bir grup silahlı adam onu bir kontrol noktasında durduruyor ve belgelerini görmek istiyor. Kimliğini ve işini öğrendiklerinde kendi çıkarlarına karşı hareket ettiğine karar veriyorlar. Bu sebeple 12 gün boyunca gözaltında kalan Hamid, maalesef kötü muamele görüyor. Daha sonra serbest bırakılıyor ancak Afganistan’da kalmanın artık onun için güvenli olmadığını da anlıyor. Yöneticisi bu olayı duyunca ona başka bir ülkeye kaçmasını ve kendisine bunun için bir miktar maddi destekte bulunabileceğini söylüyor.

Hamid’in uzun yolculuğu bu şekilde başlıyor…

Hamid önce İran'a gidiyor ve birkaç ay orada kalıyor. Ardından İran'ın kendisine sığınma statüsü vermemesi ve Afganistan'a geri gönderilme tehlikesiyle karşı karşıya kaldığı için Türkiye'ye gelmeye karar veriyor. 2016 yılında İstanbul'a geliyor ve burada yasal statü elde etmeye çalışırken ayakkabıcılık ve örgü gibi farklı işlerde çalışıyor. Bu sırada yasal olarak bir statü kazanmak için çeşitli girişimlerde bulunuyor. İki yıl süren bu süreç maalesef olumlu sonuçlanmıyor.

2021 yılına kadar herhangi bir yasal belgesi olmadan İstanbul'da yaşıyor. Ancak bir gün hastaneye giderken polis tarafından durduruluyor. Hiçbir yasal belgesi olmadan ikamet ettiğini anlayan polis, Hamid'i 35 gün boyunca gözaltında tutuyor. “Gözaltına alınmayı tercih ederim” diyor Hamid; “Geriye dönüp hayatımı riske atamam.”

Gözaltı süreci sonrasında başlayan mahkeme, Hamid'in sınır dışı edilmesine karar vermek üzereyken akrabalarından biri kurumumuz “Mülteci Hakları Merkezi”ne (MHM) ulaşıyor. Avrupa Birliği (AB) finansmanıyla ve Danimarka Mülteci Konseyi (DRC) ortaklığıyla yürüttüğümüz projemiz kapsamında idari gözetim altında olan veya gözaltından serbest bırakılan kişiler için bir danışma hattımız mevcut (Bu hatta 0 507 218 62 85 numarasından ulaşabilirsiniz). Bu danışma hattı ile tutukluluk haklarına ilişkin hukuki danışmanlık hizmetleri sağlıyoruz. Bu hizmetler kapsamında Hamid'e de sığınmacı olarak haklarına ilişkin hukuki bilgilendirme yaptık. Hamid’e destek veren avukat arkadaşımız, "Sığınmacıların karşılaştığı zorluklardan biri de haklarına ilişkin bilgi eksikliğidir" diyor. "Bu durumla nasıl başa çıkacaklarının farkında olmadıkları için riske girebilirler."

Avukatımız daha sonra Hamid ile Afganistan'dan ayrılma nedenleri için görüştü; Afganistan’a dönmesi durumunda hayati tehlikesi olacağı için Hamid, mülteci statüsü almaya uygun kişi olarak belirlendi. Ve böylece sınır dışı kararına itiraz sürecini başlattık. Fakat itiraz ilk etapta reddedildi, ardından Ağustos 2021'de sınır dışı itiraz nihayet kabul edildi. Hamid: "Duygularımı anlatamıyorum" diyor ve ekliyor “Sınır dışı edilmekten beni koruyan belgeyi nasıl alacağımı bilemediğim için yıllarca tehdit altında yaşadım.”

Ayrıca Hamid'i başka bir sivil toplum kuruluşuna yönlendirerek işkence mağduru olarak tedavi görmesi için destek sağladık. Hamid’in ruh sağlığı iyiye gidiyor ama en önemlisi artık kendini güvende hissediyor; korkmadan, özgürce yürüyebiliyor. Eğitimine devam edebileceği, makine mühendisi ve işletme sahibi olabileceği üçüncü bir ülkeye yerleşmeyi umuyor.

Türkiye dünyada en fazla mülteciye ev sahipliği yapan ülke. Bilgi ve yasal temsil eksikliği birçok mülteciyi kaçtıkları ülkelere geri gönderilme riskiyle karşı karşıya bırakıyor. DRC ve MHM’nin temel amaçları da tüm mültecilerin yasal korumaya ve kanun kapsamındaki haklarına erişmek için ihtiyaç duydukları bilgilere ulaşmalarını sağlamak ve bunun için çalışmak…

*Yararlanıcının adı, kimliğinin korunması amacıyla değiştirilmiştir.